boko haram ne demek?

Boko Haram, tam ismiyle Cemaat-i ehl-i sünneti't davet'ü-l ve'l-cihad (), 2002 yılında Nijerya'nın Borno eyaletinde Muhammed Yusuf tarafından kurulan şeriat yanlısı radikal İslamcı silahlı örgüt. Örgüt, özellikle şeriat hükümlerinin geçerli olduğu Nijerya'nın kuzey kesiminde daha etkili konumdadır. Boko Haram örgütü binlerce insanı öldürme, kent ve kiliseleri yakma, göçlere sebep olma, genç kızları dini gerekçelerle kaçırıp satma¹ gibi pek çok eylemle gündeme gelmiştir.

Boko ya da Buku kelimesi İngilizce book kelimesinden türetilmiştir. Esasen Arap alfabesiyle yazılan ve afro azyatik dil grubuna ait olan Hausa dilinin Latin alfabesi ile olan versiyonunu ifade için kullanılır. Boko ya da Buku Haram'ın lafzi karşılığı 'latin alfabesi haram', 'batılı eğitim haram' demektir.² Boko Haram, 2002 yılında tüm Nijerya'ya şeriat getirilmesi amacıyla kuruldu. Günümüzde sadece Nijerya'ya değil Kamerun, Çad ve Nijer'e de saldırmaya başlamıştır.³ Boko Haram'ın lideri Ebu Bekir Şekau'ya ait olduğu öne sürülen videoda, Şekau'nun IŞİD lideri Ebu Bekir el-Bağdadi'ye biat ettiklerini belirtti. Adı yerel dilde "Batılı tarzda eğitim yasaktır" anlamına gelen Boko Haram'ın, 2009'da lideri Muhammed Yusuf'un gözaltındayken ölmesinin ardından başlattığı ve yeni lideri Ebu Bekir Şekau ile birlikte sürdürdüğü kitlesel şiddet eylemlerinde şimdiye kadar 13 binden fazla kişi yaşamını yitirdi.⁴ Örgüt, ilk silahlı kampını 2004 yılında Nijer sınırına yakın bir bölgede kurdu. Nijerya'daki İslami Hareket liderlerinden biri olan İbrahim Zakzaki, Boko Haram'ın Taliban ve El-Kaide ile ilişki içerisinde olan bir örgüt olduğunu ifade etmiştir. Boko Haram, ilk olarak 2004 yılında Kamerun sınırı yakınlarında Nijerya polisiyle girdiği çatışmada 28 üyesini kaybetti. Üç yıl sonra, 2007 yılının Eylül ayında Boko Haram ile Nijerya polisi arasında çıkan çatışma sonrası, Nijeryalı 11 subay öldürüldü.⁵ Özellikle polis merkezleri başta olmak üzere kamu binalarını hedef alan örgüt, 2009 yılında yüzlerce kişinin ölümüne sebep oldu.⁶ Temmuz 2009 boyunca Boko Haram'ın polis istasyonlarına karşı saldırıları devam etti. Bu dönemde Nijerya'nın kuzeyinde 700'ü aşkın insan Boko Haram militanlarınca öldürüldü ve 3000'den fazla insan bu olaylar sonrasında göç etmek zorunda kaldı.⁷ Bir dönem yakalanarak hapsedilen örgüt lideri Mohammed Yusuf, Batı tipi eğitim ve mevcut müfredatın Avrupalılar tarafından getirildiğini ve bu eğitimin haram olduğunu ve de insanların Allah'a olan inançlarını zedelediğini kaydetti. BBC'ye verdiği demeçte de bilimsel ve Avrupa tarzı eğitimi istemediklerini ifade etti.⁸ Nijerya ordusu, 2009 yılında örgüt üyelerinin bulunduğu camiye baskın düzenledi, 20 Boko Haram militanı öldü.

Eylemleri

Bilinen ilk olay 2003'te Yobe polisi ile örgüt üyeleri arasında gerçekleşen sürtüşme, örgüt üyelerinin polise direnciyle polisin silahlarına el koyması ile olaylar büyümüştür. Polisin örgütün camisine sığınan 70 kişiyi öldürmesi sonucunda örgüt iyice kenetlenmiştir.⁹

2004 yılında dört üyesinin hapishanede gardiyanlarca öldürülmesinden dolayı Boko Haram, karakol ve gardiyanları hedefe aldı.¹⁰ 2005-2007 yılları boyunca üyelerini ve kaynaklarını artırmaya çalışan örgütün bu dönemdeki etkinliğine dair bilgi bulunmamakla birlikte 2008 yılına kadar, Boko Haram adı da popüler değildi, cazip isminden dolayı Nijerya basınında yer alıyordu. ¹¹

26 Ağustos 2011: Nijerya'nın başkenti Abuja kentindeki Birleşmiş Milletler binasına bombalı araçla saldırı düzenledi ve bu saldırı sonrası 18 kişi hayatını kaybetti.¹²

25 Aralık 2011: Noel için toplanılan kilise cemaatine bombalı saldırı düzenleyen örgüt, 40'tan fazla kişinin ölümüne neden oldu.¹³
6 Ocak 2012’de Adamawa Eyaleti'nde Mubi kasabasında düzenlenmiş eylemde en az 20 kişi öldü.
20 Ocak 2012’de Nijerya'nın kuzeyindeki Kano'da devlet binalarına saldırılar düzenlendi, en az 185 kişi öldü—2009'dan bu yana tek bir saldırıda en yüksek ölü sayısı.¹⁴
Şubat 2012; Boko Haram Maiduguri'de en az 12 okulu yakıp yıktı.
8 Nisan 2012'de, bir intihar bombacısı, Paskalya günü'nde Kaduna'da işlek bir caddede kendini havaya uçurdu ve en az 41 kişiyi öldürdü.¹⁵26 Nisan 2012’de, Abuja ve Kaduna'daki Thisday gazetesinde ve Sun ofislerinde eş zamanlı bombalar patladı.
3 Haziran 2012’de Bauchi'de 15 kilise müdavimi öldürüldü.
17 Haziran 2012’de, Kaduna'daki üç Kilise'ye düzenlenen bombalı saldırılarda 100 kişi hayatını kaybetti..¹⁶

Heidelberg Uluslararası Çatışma Araştırmaları Enstitüsü, 'Çatışma Barometresi 2012', 2013 tarihli raporunda, hükümetin Boko Haram ile 2003'e dayanan çatışmasında 2012 yılı içi durumun değişmemiş olduğunu listeledi. Çatışmanın yoğunluk seviyesini ise 5 olarak (yani savaş olarak) sınıflandırıldı. ¹⁷
15 Mayıs 2013'te Başkan Goodluck Jonathan, bölgede esas olarak Boko Haram'a atfedilen şiddet ve terörist faaliyetlerdeki ani artışlar nedeniyle Adamawa da dahil olmak üzere üç Nijerya eyaletinde olağanüstü hal ilan etti.¹⁸ 2014 Nisanı: Nijerya'nın kuzeydoğusunda bulunan Borno eyaletindeki bir kasabada en az 300 kız öğrenciyi silah zoruyla kaçırdı.¹⁹

2 Ağustos 2020: Kamerun'un kuzeyindeki bir mülteci kampına el bombalarıyla saldırdı, 15 kişi öldü.²⁰

Boko Haram'ın Temmuz 2007 - Haziran 2014 arasında 5.000'den fazla insanı öldürdüğü yazıldı.²¹ 2020'de yayımlanan bir haberde ise bu sayının 2009-2020 arasında 20 binden fazla kişi olduğu ifade edildi.²²

Nijeryalı otoritelerin karşı eylemleri

1990'lara kadar, Nijerya ordusu bölgede istikrar sağlayan güç olarak kabul görüyordu.²³ Ancak 2014 yılına gelindiğinde, telsizler ve zırhlı araçlar da dahil olmak üzere temel donanıma sahip değillerdi. Moralinin düşük olduğu söylenmekteydi. Yüksek rütbeli subayların, askerlere sağlanması gereken donanım için sağlanan kaynakları, tedarik ve bütçe fonlarını çaldıkları iddia edildi. Ülkenin savunma bütçesi, ülkenin 5,8 milyar dolarlık güvenlik bütçesinin üçte birinden fazlasını oluşturmaktayken, bu kaynağın yalnızca yüzde 10'u ana harcamalarını karşılamak için ayrılmıştı.²⁴ 2016'daki Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı değerlendirmesi, Nijerya yönetiminin Boko Haram krizine tepkisinin "üst düzey yolsuzlukla" gölgelendiğini, ancak birkaç eski üst düzey hükümet yetkilisinin yolsuzluk suçlamalarıyla tutuklanmasının ardından ordudaki moralin düzeldiğini anlatır.²⁵
2013 yazında Nijerya ordusu, Boko Haram'ın iletişimini ve IED'leri patlatma kabiliyetini ortadan kaldırmak üzere Nijerya'nın kuzeydoğudaki üç eyaletin cep telefonu kapsama alanını kaldırdı. Ordu içinden yapılan açıklamalar ve cep telefonu kesintisi öncesinde, sırasında ve sonrasında Boko Haram vakalarına ilişkin verilerin tümü, kapatmanın askeri-taktik açıdan 'başarılı' olduğunu gösterdi. Ancak, bu bölgede yaşayan vatandaşları kızdırdı (mobil iletişimin engellenmesinin olumsuz sosyal ve ekonomik sonuçları nedeniyle), devlet ve ortaya koyduğu yeni acil durum politikaları hakkında olumsuz düşüncelere neden oldu. Vatandaşlar ve kuruluşlar Boko Haram'a karşı çeşitli başa çıkma ve atlatma stratejileri geliştirirken, Boko Haram açık bir isyan ağ modelinden, kapalı bir merkezi sisteme geçerek operasyonlarının merkezini Sambisa Ormanı'na kaydırdı. Sonuç olarak, Boko Haram'ın stratejilerini değiştirmesi çatışmanın dinamiklerini de değiştirdi.²⁶

Temmuz 2014'te Nijerya'nın bir önceki yıl dünyada en fazla terör cinayetinin yaşandığı ülke olduğu tahmin edilmekteydi: 146 saldırıda öldürülen 3477 kişi.²⁷ Muhalefit partisi ANPP (Nijerya Halkının Partisi)'den Borno Eyalet Valisi Kashim Shettima Şubat 2014'te şun söyledi:²⁸

Nisan 2018'de Nijerya Devlet Başkanı Muhammed Buhari, ülkedeki ayaklanma ve isyanla mücadele için güvenlik ekipmanı alımı için 1 milyar dolarlık bütçenin kullanımını onayladı. Bu duyuru, Boko Haram'ın kuzey Nijerya'da 18 kişinin ölümüne neden olan saldırısından kısa süre sonra geldi.²⁹

Eylül 2021'de Nijerya Silahlı Kuvvetleri'nden Tuğgeneral Bernard Onyeuko, 6.000'e yakın Boko Haram isyancısının teslim olduğunu duyurdu.³⁰